Τα τελευταία δύο χρόνια, οι κυβερνήσεις της Ευρώπης – από τη Γερμανία και τη Γαλλία μέχρι την Πολωνία και τις Βαλτικές Χώρες – επαναλαμβάνουν πως «ο κίνδυνος από τη Ρωσία» είναι πραγματικός και επίμονος.
Οι δηλώσεις περί ενδεχόμενης επίθεσης ή της ανάγκης για «άμυνα της Ευρώπης βερντάς τη Μόσχα» πληθαίνουν. Παράλληλα, οι υποσχέσεις για σημαντικές χρηματοδοτήσεις στον τομέα της άμυνας αυξάνονται.
Παρ’ όλα αυτά, πίσω από αυτή τη ρητορική, διαφαίνεται ότι ο φόβος χρησιμοποιείται κυρίως ως πολιτικό και οικονομικό εργαλείο, παρά ως μια πραγματική προειδοποίηση για στρατιωτική απειλή.
«Χρησιμοποίηση» του φόβου
Η εικόνα μιας «επιθετικής Ρωσίας» λειτουργεί πρώτα και κύρια ως πολιτικός συνεκτικός παράγοντας για κυβερνήσεις που αντιμετωπίζουν εσωτερικές πιέσεις και κοινωνική κόπωση.
- Η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία αξιοποιούν την ρωσική απειλή για να ενισχύσουν την κοινή γνώμη, διευκολύνοντας την αποδοχή της στρατιωτικής παρουσίας του ΝΑΤΟ και των αυξημένων στρατιωτικών δαπανών.
- Ο φόβος ενός «εξωτερικού αντιπάλου» συμβάλλει στη συγκάλυψη εσωτερικών προβλημάτων, όπως ο πληθωρισμός, το κόστος ενέργειας, η πολιτική αστάθεια και η κοινωνική δυσαρέσκεια.
- Ταυτόχρονα, προωθεί το επιχείρημα της ανάγκης για ευρωπαϊκή «στρατηγική αυτονομία», δηλαδή τη δημιουργία κοινής αμυντικής πολιτικής υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ.
Οικονομικά συμφέροντα
Η συνεχής ένταση με τη Ρωσία συμφέρει και συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα εντός της Ευρώπης και του ευρύτερου δυτικού κόσμου.
- Οι αμυντικές βιομηχανίες της Γερμανίας και της Γαλλίας καταγράφουν εκρηκτική αύξηση σε παραγγελίες. Η πολεμική προετοιμασία λειτουργεί ως μοχλός για την οικονομική ανάκαμψη.
- Η ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία, που ξεκίνησε το 2022, οδήγησε σε νέες εξαρτήσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω του ακριβού αμερικανικού LNG και αναδιοργάνωσης ενεργειακών συμμαχιών.
- Η μόνιμη «ρωσική απειλή» δικαιολογεί επενδύσεις σε στρατιωτικές υποδομές, έρευνες και όπλα, αναζωογονώντας έναν τομέα που είχε παραμεληθεί μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.
«Δικαιολογημένες» ανησυχίες
Ωστόσο, όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι οι φόβοι και οι ανησυχίες που επικρατούν κοινωνικά στην ανατολική Ευρώπη είναι εντελώς ανυπόστατοι ή προϊόντα πολιτικών σκοπιμοτήτων. Οι χώρες που συνορεύουν με τη Ρωσία έχουν βιώσει άμεσες απειλές.
- Η Πολωνία και οι Βαλτικές Δημοκρατίες θεωρούν τους εαυτούς τους ευάλωτους λόγω γεωγραφικών και ιστορικών παραμέτρων.
- Η Ρωσία έχει εμφανιστεί επεκτατική στο παρελθόν (Κριμαία 2014, εισβολή στην Ουκρανία 2022, και εμπλοκή στη Γεωργία και τη Μολδαβία).
- Επιπλέον, ο πολιτικός πόλεμος μέσω κυβερνοεπιθέσεων και παραπληροφόρησης είναι μια μόνιμη μορφή πίεσης προς αυτά τα κράτη.
Η οπτική της Μόσχας
Εξετάζοντας την κατάσταση από τη σκοπιά της Ρωσίας και λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσφατες ιστορικές εμπειρίες της χώρας, μπορεί κανείς να κατανοήσει τις επιδιώξεις και (κυρίως) τις ενέργειες του Κρεμλίνου.
- Η Ρωσία έχει υποστεί δύο σοβαρές επιθέσεις από τη Δύση – μία από τον Ναπολέοντα το 1812 και άλλη από τον Χίτλερ το 1941.
- Η μνήμη αυτών των γεγονότων έχει δημιουργήσει ένα μόνιμο σύνδρομο περικύκλωσης, που ενδυναμώθηκε μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
- Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά εκλαμβάνεται από τη Μόσχα ως παραβίαση» άτυπων υποσχέσεων της δεκαετίας του ’90, τροφοδοτώντας την αίσθηση ότι η Δύση επιδιώκει τον περιορισμό της.
- Έτσι, η Ρωσία ερμηνεύει τις δικές της κινήσεις ως «προληπτική άμυνα», και όχι ως επιθετική πολιτική.
Η εκτίμηση των υπηρεσιών
Οι περισσότερες (και πιο αξιόπιστες) δυτικές «δεξαμενές σκέψης» συγκλίνουν σε ένα κοινό συμπέρασμα: η πιθανότητα ρωσικής επίθεσης σε μία δυτική ευρωπαϊκή χώρα θεωρείται εξαιρετικά χαμηλή έως ανύπαρκτη.
- Η Ρωσία είναι βαθιά εμπλεκόμενη στον πόλεμο της Ουκρανίας και δεν διαθέτει τους απαραίτητους πόρους για να ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο.
- Το πιο πιθανό σενάριο περιορίζεται σε υβριδικά μέτρα: κυβερνοεπιθέσεις, πιέσεις στον τομέα ενέργειας και προπαγάνδα.
Συνολικά, η ρητορική περί «ρωσικής απειλής» αποτελεί μείγμα πραγματικότητας και πολιτικής εκμετάλλευσης.
Η Ρωσία πράγματι διατηρεί αναθεωρητικές αποχρώσεις και προσεγγίζει την ασφάλειά της με βάση την ιστορική επιφυλακτικότητα απέναντι στη Δύση.
Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μετατρέπουν αυτόν τον φόβο σε εργαλείο για εσωτερική συσπείρωση και οικονομική ενίσχυση. Η κοινή εκτίμηση των υπηρεσιών ότι ο κίνδυνος ρωσικής επίθεσης στη δυτική Ευρώπη είναι στην πράξη ανύπαρκτος υποδεικνύει πως ο πραγματικός στόχος δεν είναι η προετοιμασία για πόλεμο, αλλά η διατήρηση ενός περιβάλλοντος φόβου που ενισχύει τη συνοχή στη Δύση.
Στο τέλος, η Ευρώπη δεν απειλείται άμεσα από ρωσικά στρατεύματα, αλλά από την εγκαθίδρυση μιας ψυχροπολεμικής νοοτροπίας. Η υπέρβαση αυτής απαιτεί πολιτικό ρεαλισμό και ιστορική συνείδηση – δύο αρετές που είναι σπάνιες και στις δύο πλευρές του «νέου» διχασμένου κόσμου.
Η θέση της Ελλάδας
Η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά στη δυτική αφήγηση σχετικά με την ρωσική απειλή, κυρίως ως κράτος μέλος του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε.
Παρόλο που δεν είναι στην πρώτη γραμμή της αντιπαράθεσης, υιοθέτησε πλήρως το ευρωπαϊκό πλαίσιο κυρώσεων κατά της Μόσχας και ενίσχυσε τις αμερικανικές στρατιωτικές υποδομές σε Αλεξανδρούπολη, Σούδα και Στεφανοβίκειο.
Αυτή η στάση ερμηνεύεται κυρίως ως προτίμηση για την εδραίωση του γεωπολιτικού ρόλου της εντός της Δύσης, παρά ως φόβος ρωσικής επιθετικότητας.
Ωστόσο, η επιλογή αυτή έχει και το τίμημά της: η ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία επιδείνωσε το ενεργειακό κόστος, ενώ περιορίσε τις δυνατότητες για πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική.
Εσωτερικά, η ρητορική σχετικά με την «ασφάλεια» χρησιμοποιείται για να ενδυναμώσει την ελληνοαμερικανική συνεργασία και να προβάλλει την Ελλάδα ως «πυλώνα σταθερότητας» στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Έτσι, η Αθήνα κινείται περισσότερο μέσα σε ένα δυτικό πλαίσιο πολιτικού ρεαλισμού και συμβολικής πίστης, παρά σε ένα περιβάλλον άμεσης απειλής ή στρατηγικής αναγκαιότητας απέναντι στη Ρωσία.
