Νέες παραβιάσεις στο Αιγαίο από την Τουρκία μετά την ασφάλεια στη «Γαλάζια Πατρίδα»

Στη διαχείριση των Ελληνοτουρκικών, αλλά και στην εξεύρεση των ισορροπιών που απαιτούνται ώστε να μη διαταραχθούν ευαίσθητες σχέσεις με άλλους περιφερειακούς παράγοντες στρέφεται το επόμενο διάστημα η Αθήνα μέσα στο νέο σκηνικό που δημιουργεί η αναβάθμιση της Τριμερούς Συνεργασίας Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ.  Ήδη η Άγκυρα αντέδρασε δια του υπουργείο Άμυνας, δηλώνοντας εμμέσως πλην σαφώς ότι θα επανέλθει στην τακτική των συνεχών παραβιάσεων του Ελληνικού εναέριου χώρου στο Αιγαίο και των παραβάσεων FIR Αθηνών, την οποία είχε εγκαταλείψει τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Στην ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι: «Οι ισχυρισμοί για παραβίαση του εναέριου χώρου βασίζονται στην ασυνέπεια στην προσέγγιση της Ελλάδας στα χωρικά ύδατα και τον εναέριο χώρο, η οποία είναι πρωτοφανής στην ιστορία μέχρι και σήμερα. Οι πτήσεις που πραγματοποιεί η χώρα μας στο Αιγαίο πραγματοποιούνται σε διεθνή εναέριο χώρο. Η Τουρκία τείνει να επιλύει όλα τα προβλήματα με την Ελλάδα με ειρηνικές μεθόδους μέσω διαλόγου και διαπραγμάτευσης στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, της αμοιβαίας καλής θέλησης και των σχέσεων καλής γειτονίας».
 

Πάντως η 10η τριμερής συνάντηση έγινε σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη συγκυρία, όπου το Ισραήλ παραμένει, σε επίπεδο εικόνας, τραυματισμένο από τον πόλεμο της Γάζας, διατηρώντας όμως τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε ό,τι αφορά την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής, ενώ αναδύεται το μεγάλο και ανταγωνιστικό δίπολο στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου, Τουρκίας – Ισραήλ.

Μετά και τον πόλεμο της Γάζας είναι σαφές ότι οι δύο χώρες ανταγωνίζονται όχι μόνο για να αποκτήσουν τη μεγαλύτερη εύνοια και στήριξη του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και για να επιβάλουν τις δικές τους κόκκινες γραμμές και τις ζώνες επιρροής. Η αντιπαράθεση αυτή εξελίσσεται μεταξύ των δύο πιο ισχυρών στρατιωτικά δυνάμεων της ευρύτερης περιοχής, με την Τουρκία να έχει κάνει μάλιστα σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια ώστε να καλύψει το τεχνολογικό χάσμα που τη χώριζε από το Ισραήλ στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας και παραγωγής.

Ανταγωνισμός

Στον περιφερειακό αυτό ανταγωνισμό, προς το παρόν, δεν έχει παρέμβει ο Τραμπ, αλλά στο σχέδιό του για τη νέα Μέση Ανατολή δεν μπορεί να μη συμπεριληφθεί και η προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων με το Ισραήλ όχι μόνο των μεγάλων αραβικών μουσουλμανικών κρατών αλλά και της Τουρκίας. Αυτό προς το παρόν, όμως, με τη φόρτιση που έχει υπάρξει μεταξύ των δύο ηγετών, αλλά και με τις συγκρουόμενες περιφερειακές βλέψεις, φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο και οι προσπάθειες περιορίζονται, τουλάχιστον, στο να αποφευχθεί μια ένοπλη σύρραξη μεταξύ των δύο στενών συμμάχων των ΗΠΑ.

Η εχθρότητα και αντιπαλότητα μεταξύ των δύο χωρών είναι πλέον πιο βαθιά και ακουμπά την κοινή γνώμη, καθώς στην Τουρκία η σκληρή ρητορική Ερντογάν έχει δαιμονοποιήσει το Ισραήλ, ενώ από την άλλη στο Ισραήλ κανείς δεν ξεχνά ότι ακόμη και σήμερα η ηγεσία της Τουρκίας μιλά με θαυμασμό για τη Χαμάς και δεν κρύβει τις νεοοθωμανικές επιδιώξεις της στην περιοχή. Ισως γι’ αυτό και σε πρόσφατη δημοσκόπηση καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση μετά το Ιράν στην ερώτηση για το ποια χώρα θεωρούν οι πολίτες τη μεγαλύτερη απειλή ασφάλειας για το Ισραήλ.

Κατηγορίες

Στην Τουρκία, ευθέως πλέον, η κυβέρνηση κατηγορεί το Ισραήλ ότι, εκτός των άλλων, προσπαθεί να υπονομεύσει το πιο σημαντικό πολιτικό τόλμημα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για ειρήνευση με τους Κούρδους. Ο ίδιος ο Χακάν Φιντάν, στην επίσκεψή του στη Δαμασκό, κατηγόρησε το Ισραήλ ότι καθοδηγεί το SDF να μην ενσωματωθεί στις συριακές δυνάμεις και να συνεχίζει την αυτόνομη πορεία του, κάτι που υπερβαίνει την κόκκινη γραμμή της Αγκυρας, καθώς αφήνει μια ανοικτή πληγή στη διαδικασία ειρήνευσης με το κουρδικό στοιχείο.
Ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου είχε προειδοποιήσει τους δύο καλεσμένους του στις χωριστές συναντήσεις που είχε με την ελληνική και την κυπριακή αντιπροσωπεία για τις διαθέσεις του και εξάλλου ούτε στο παρελθόν, στις κατ’ ιδίαν συναντήσεις, είχε κρύψει τις σκέψεις του σχετικά με την απειλή που συνιστά η Τουρκία. Επέλεξε μάλιστα να απευθύνει την προειδοποίηση δημόσια -τόσο για να καταγραφεί όσο και για να καταδειχθεί- ότι η Τουρκία δεν βάζει στο στόχαστρο μόνο το Ισραήλ για «ιδεολογικούς» λόγους (Γάζα), αλλά απειλεί και άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, που μάλιστα είναι μέλη της Ε.Ε., εγείροντας ευθέως εδαφικές διεκδικήσεις εις βάρος τους.

Η δημόσια παρέμβαση Νετανιάχου έγινε λίγες ημέρες προτού βρεθεί στον Λευκό Οίκο για μια συνολική συζήτηση με τον πρόεδρο Τραμπ, τόσο για τη δεύτερη φάση της ειρηνευτικής διαδικασίας για τη Γάζα όσο και για τα ευρύτερα γεωπολιτικά θέματα, καθώς το Ισραήλ επιμένει να κρατά στην επικαιρότητα και το θέμα του Ιράν, επιδιώκοντας να τραβήξει τους Αμερικανούς σε ένα νέο χτύπημα εναντίον του ιρανικού πυρηνικού οπλοστασίου.

Στη συνάντηση αυτή, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός θα εξηγήσει για ποιους λόγους αποτελεί κόκκινη γραμμή για το Ισραήλ η μη συμμετοχή της Τουρκίας στην ειρηνευτική δύναμη στη Γάζα και, στο πλαίσιο αυτό, θα αναδείξει, όπως είπε στους συνομιλητές του, και τη σημασία της Τριμερούς στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και την ανάγκη να υπάρξει σύντομα αναβάθμισή της με αναβίωση του σχήματος 3+1, το οποίο άλλωστε ξεκίνησε κατά την πρώτη διακυβέρνηση Τραμπ, επί θητείας στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ του Μάικ Πομπέο. Κι αυτό είναι κάτι στο οποίο προσβλέπουν η Αθήνα και η Λευκωσία, που θέλουν να μπουν με θετικό πρόσημο στο ραντάρ του Αμερικανού προέδρου.

Εντονες αντιδράσεις

Αν και οι αντιδράσεις της Τουρκίας στην Τριμερή και στα όσα δήλωσε ο Νετανιάχου ηταν έντονες, δεν υπήρξαν ονομαστικές αναφορές σε Ελλάδα και Κύπρο.

Ο ίδιος ο Ερντογάν, πάντως, δύο ημέρες μετά μιλώντας σε εκδήλωση του κόμματος του ΑΚΡ προειδοποίησε από την πλευρά του ότι «μπορούν να γίνουν συμφωνίες, αλλά καμία από αυτές δεν μας δεσμεύει, δεν αλλάζει την πολιτική μας» και οι πολιτικές «που προάγουν οι χώρες αυτές δεν θα αλλάξουν τη στάση μας. Οι ενέργειες αυτών που έχουν το αίμα 70.000 Παλαιστινίων αδελφών μας στα χέρια τους δεν διαφέρουν από τον ήχο ενός τενεκεδένιου κουτιού». Και κατέληξε λέγοντας ότι «είτε πρόκειται για την Ανατολική Μεσόγειο, είτε για το Αιγαίο, είτε οπουδήποτε αλλού εμείς δεν παραβιάζουμε δικαιώματα (άλλων), αλλά ούτε και επιτρέπουμε να παραβιαστούν τα δικαιώματά μας…». Ο τουρκικός Τύπος επιδόθηκε σε ένα τρομολαγνικό παραλήρημα, προβάλλοντας την Τριμερή ως «ιερά συμμαχία» εναντίον της Τουρκίας.

Για την Αγκυρα, οποιοδήποτε σχήμα που θα μπορούσε να μπει εμπόδιο στην πολιτική της στην Ανατολική Μεσόγειο και να επιβάλει περιορισμούς, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη «Γαλάζια Πατρίδα», αντιμετωπίζεται ως απειλή εθνικής ασφάλειας. Από την άλλη πλευρά, όμως, το να αφεθεί η Τουρκία να δρα ανεξέλεγκτα στην Ανατολική Μεσόγειο και να επιβάλλει τον δικό της «νόμο» θα αποτελούσε έναν σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα σε μεγάλα μελλοντικά σχέδια για τη διασύνδεση δικτύων ενέργειας, data, εμπορευμάτων και ηλεκτρισμού από την περιοχή. Για το Τελ Αβίβ μάλιστα θα οδηγούσε σε κλείσιμο της μοναδικής διεξόδου που εχει το Ισραήλ, το οποίο γειτνιάζει με δυνητικά εχθρικά εδάφη.

Ο Νετανιάχου δεν έθεσε τυχαία ως σημαντική προτεραιότητα της Τριμερούς την ασφάλεια των θαλάσσιων οδών και υποδομών. Μάλιστα, αποφασίστηκε και η συγκρότηση του Κέντρου Αριστείας Θαλάσσιας Κυβερνοασφάλειας στη Λευκωσία, το οποίο προβλέπεται να τεθεί σε λειτουργία το 2026. Η ασφάλεια των θαλάσσιων οδών και υποδομών στην Ανατολική Μεσόγειο είναι και αναγκαία προϋπόθεση για τη δημιουργία των νέων μεγάλων διαδρομών, με πρώτο τον IMEC, και αυτό είναι κάτι που ενδιαφέρει άμεσα και τους Αμερικανούς και θα αποτελέσει και αντικείμενο των συζητήσεων που θα έχει στην Ουάσινγκτον ο Νετανιάχου, στο πλαίσιο της ευρύτερης αντιμετώπισης των θεμάτων ασφάλειας στην περιοχή.

Προθέσεις

Εξάλλου, ο ίδιος, σύμφωνα με πληροφορίες, στη συνάντηση που είχε με τον Νίκο Χριστοδουλίδη μετέφερε την πρόθεσή του να συζητήσει την ηλεκτρική διασύνδεση GSI με τον Τραμπ, θεωρώντας ότι μπορεί να αποτελέσει μέρος του IMEC, ενώ οι Ισραηλινοί έχουν βολιδοσκοπήσει τη Λευκωσία για το ενδεχόμενο να ξεκινήσει ο GSI από το πρώτο σκέλος, μεταξύ Ισραήλ και Κύπρου.

Βεβαίως, αυτό δεν προεξοφλεί το τι θα γίνει με το άλλο και μεγάλο σκέλος του έργου, τη διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου, όπου παραμένει το «γεωπολιτικό πρόβλημα», δηλαδή η αποφασιστικότητα με την οποία η Τουρκία απαιτεί να έχει η ίδια λόγο στο έργο, θέλοντας έτσι να στηρίξει και να νομιμοποιήσει τις αξιώσεις της εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου.

Μετά και την Τριμερή, στην Τουρκία γίνεται μεγάλη συζήτηση για το πού οδηγούν η «στρατιωτικοποίηση» που δήθεν προκαλεί η συνεργασία του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο και η προμήθεια ισραηλινών εξοπλισμών από τις δύο χώρες. Ωστόσο, παραβλέπεται ότι η στρατιωτικοποίηση της Ανατολικής Μεσογείου έχει γίνει κυρίως από την Τουρκία, με τη δημιουργία βάσεων ακόμη και στην κατεχόμενη Κύπρο για drones τόσο παρακολούθησης όσο και επιθετικών, αλλά και με την επιβολή ενός ιδιότυπου καθεστώτος όπου το τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό διεκδικεί ρόλο ελεγκτή σε οποιαδήποτε δραστηριότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, σε μια προσπάθεια επιβολής της «Γαλάζιας Πατρίδας» και μετατροπής της Ανατολικής Μεσογείου σε «τουρκική θάλασσα».

Τα επόμενα βήματα

Η Ελλάδα, χωρίς να έχει μέχρι στιγμής οποιοδήποτε επίσημο feedback από την Αγκυρα, επιμένει ότι συνεχίζεται κανονικά ο προγραμματισμός για τα επόμενα βήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Στις 20 και 21 Ιανουαρίου θα γίνουν ο Πολιτικός Διάλογος και η Θετική Ατζέντα και αργότερα, εντός του α’ τριμήνου του 2026, θα συγκληθεί το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας στην Αγκυρα, οπότε θα πραγματοποιηθεί και η συνάντηση των ηγετών των δύο χωρών.

Πάντως, με το κλείσιμο του 2025 διαπιστώνεται, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ότι έκλεισε ήδη από τον Ιανουάριο ο κύκλος αποφυγής προκλήσεων στον αέρα από την Τουρκία, που είχε διαρκέσει σχεδόν ολόκληρο το 2024. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΑΓΕΕΘΑ, το 2025 έχουν σημειωθεί 189 παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου (ΕΕΧ) και 164 παραβάσεις των κανονισμών εναέριας κυκλοφορίας εντός FIR Αθηνών, ενώ το 2024 δεν είχε σημειωθεί καμία παραβίαση του ΕΕΧ και 301 παραβάσεις εντός FIR Αθηνών, με τα στατιστικά να έχουν χτυπήσει κόκκινο το 2022, με 11.258 παραβιάσεις του ΕΕΧ και 2.286 παραβάσεις εντός FIR Αθηνών.

Τα δεδομένα αυτά αξιολογούνται ώστε να διαπιστωθεί ότι επρόκειτο απλώς για ένα μήνυμα της Τουρκίας σχετικά με το πόσο εύθραυστη είναι η πολιτική των ήρεμων νερών, αλλά και για την επαναβεβαίωση της θέσης της ότι το θέμα του εναέριου χώρου παραμένει στο τραπέζι ως αντικείμενο διαφοράς ή αν είναι προμήνυμα αλλαγής τακτικής.

Ο ΥΠΕΞ Γιώργος Γεραπετρίτης, πάντως, διαβεβαιώνει ότι δεν έχουν διακοπεί οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, ενώ επανέλαβε ότι όσο δεν επιλύεται το «μεγάλο» θέμα στις σχέσεις μας, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, θα υπάρχουν πάντα εστίες που μπορεί να δημιουργούν εντάσεις.

Συγκρατημένη αισιοδοξία

Εντύπωση προκαλεί πάντως ότι στη συνέντευξή του την περασμένη Τετάρτη (ραδιόφωνο ΣΚΑΪ) ο υπουργός Εξωτερικών εξέφρασε την εκτίμηση ότι «διαφαίνεται ότι πράγματι υπάρχει η πολιτική βούληση ώστε να προχωρήσουμε σε μια πιο οριστική λύση των μεγάλων θεμάτων μας» αλλά και ότι «στο τελευταίο μίλι είναι τα πιο δύσκολα».

Μέχρι στιγμής, όμως, όπως έχει αποδειχθεί και στις επαφές των υπουργών Εξωτερικών με τον Τούρκο ομόλογό τους Χακάν Φιντάν, δεν υπήρξε κανένα περιθώριο προόδου, καθώς διαπιστώθηκε η βασική διαφορά στην αφετηρία της συζήτησης που αφορά το εύρος της διαφοράς. Με την Ελλάδα να επιμένει ότι υπάρχει μόνο μία διαφορά, αυτή της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, και την Τουρκία να επιμένει στη διεύρυνση, με όλα τα ζητήματα και τις διεκδικήσεις που θέτει υπό μορφή «πακέτου».

Και προφανώς η πολιτική βούληση όταν περιορίζεται απλώς σε δηλώσεις καλής πρόθεσης για επίλυση των προβλημάτων, δεν είναι εκείνη που θα μπορούσε να οδηγήσει σε λύση.

Φωτογραφίες: EUROKINISSI