Ορισμένες φορές, η ψυχή φαίνεται να ενεργοποιεί το φρένο και η πραγματικότητα μπορεί να αρχίζει να χάνει την έντασή της. Η ζωή χάνει την αρχική της σημασία. Ενώ μιλάμε… μπορεί να αισθανόμαστε σαν να ακούμε κάποιον άλλον, αντί για εμάς τους ίδιους. Η ύπαρξη δείχνει να κυλά μπροστά μας όπως μια σκηνή κινηματογραφικής ταινίας. Ο κόσμος γύρω μας συνεχίζει να κινείται — αλλά εμείς νιώθουμε ότι έχουμε απομακρυνθεί λίγο από το σκηνικό.
Μαρτυρία ενός θεραπευόμενου
«Όπως κάθε μέρα, ξεκίνησα για τη δουλειά. Έφτασα στο γραφείο. Παρκάρω… Μπαίνοντας, πάντως, ένιωθα τις παρουσίες των συναδέλφων, το γραφειακό περιβάλλον, ακόμα και τον εαυτό μου ως κάτι απομακρυσμένο. Μιλούσα, εκτελούσα τις συνήθεις δραστηριότητές μου, αλλά δεν τις αισθανόμουν… Οι κινήσεις μου γίνονταν μηχανικά, σαν να ήμουν σε αυτόματο πιλότο. Υπήρχε ένα κενό μεταξύ μου και των συμβάντων. Κάποιες φορές σκεφτόμουν ότι τίποτα δεν είναι αληθινό, ούτε καν εγώ. Ήξερα ότι αυτό είναι παράλογο, αλλά δεν μπορούσα να το ξεφορτωθώ από το μυαλό μου. Ήταν σαν να είχα απολέσει τη σύνδεση με τον κόσμο και τον εαυτό μου ταυτόχρονα. Ήταν πραγματικά τρομακτικό. Φοβήθηκα ότι χάνω τα λογικά μου. Ένιωσα εξαιρετική αγωνία. Δεν ήξερα τι μου συνέβαινε, ούτε αν θα επιστρέψω στην προηγούμενη κατάσταση».
Όταν το σύστημα υπερφορτώνεται: Τι δηλώνουν η αποπροσωποποίηση και η αποπραγματοποίηση;
Αυτή η ιδιόμορφη αίσθηση έχει ονομασία: αποπροσωποποίηση και αποπραγματοποίηση. Όταν το άγχος, η υπέρμετρη πίεση, ο φόβος, ή η συναισθηματική φόρτιση ξεπερνούν τα όριά μας, ο εγκέφαλος συνήθως «πατάει» ένα αόρατο κουμπί, με το οποίο «αποσυνδέεται» για να προστατευθεί. Αυτό είναι ένας φυσικός μηχανισμός αντίστασης, όπου το νευρικό μας σύστημα, κατά την υπερφόρτιση, απομακρύνει προσωρινά τη συνείδηση για να περιορίσει την συναισθηματική ένταση. Με απλά λόγια, «μας απομακρύνει λίγο από το σώμα μας» για να αντέξουμε την κατάσταση.
Οι παραπάνω αίσθησεις μπορεί να είναι προσωρινές (σε κρίσεις πανικού, έντονο άγχος, έλλειψη ύπνου ή μετά από τραυματικά συμβάντα) ή να εξελιχθούν σε διαταραχή αποπροσωποποίησης-αποπραγματοποίησης (Depersonalization-Derealization Disorder).
Στην αποπροσωποποίηση, το άτομο αισθάνεται αποσυνδεδεμένο από τον ίδιο του τον εαυτό — τις σκέψεις, τα συναισθήματα και το σώμα του — σαν να παρακολουθεί τη ζωή του από μια εξωτερική οπτική γωνία. Στην αποπραγματοποίηση, η αίσθηση αποξένωσης αναφέρεται στον περιβάλλοντα κόσμο: το περιβάλλον φαίνεται αλλόκοτο, μη αληθινό ή σαν σε όνειρο. Συχνά, αυτές οι εμπειρίες εκδηλώνονται ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα το άτομο να νιώθει αποκομμένο, τόσο από τον εαυτό του όσο και από την πραγματικότητα. Και οι δύο καταστάσεις σχετίζονται με μηχανισμούς άμυνας στον αντίκτυπο του έντονου στρες ή τραυματικών καταστάσεων και με νευροβιολογικές αλλαγές στην επεξεργασία συναισθημάτων και αντίληψης σε περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την αυτοαντίληψη και την αίσθηση της πραγματικότητας, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός και η αμυγδαλή.
Σύμφωνα με το DSM-5 (την τελευταία έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού εγχειριδίου των ψυχικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας), η διαταραχή αποπροσωποποίησης /αποπραγματοποίησης (Depersonalization/Derealization Disorder) περιλαμβάνει επίμονες ή επαναλαμβανόμενες εμπειρίες του αισθήματος αποκοπής από τον εαυτό, ή αντίστοιχα, του αποξενωμένου αισθήματος από τον εξωτερικό κόσμο, σαν το περιβάλλον να είναι τεχνητό ή παραμορφωμένο.
Είναι μια κατάσταση συνεχούς ή επαναλαμβανόμενης αποσύνδεσης που προκαλεί σημαντική δυσφορία και προβλήματα στην καθημερινή ζωή. Ο συνδυασμός αποξένωσης και επίγνωσης δημιουργεί μεγάλη αγωνία στο άτομο, καθώς αντιλαμβάνεται ότι «κάτι δεν πάει καλά», χωρίς ωστόσο να μπορεί να το ελέγξει, γεγονός που αυξάνει την ανησυχία και τη σύγχυση του.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, παρόλο που μπορεί να μοιάζει ανησυχητικό, στην πραγματικότητα δεν σχετίζεται με ψύχωση, ούτε με απώλεια επαφής με την πραγματικότητα. Το άτομο κατανοεί ότι αυτό που βιώνει είναι μια «υποκειμενική αίσθηση» και όχι η πραγματικότητα. Γνωρίζει ότι αυτή είναι μια εσωτερική εμπειρία και όχι μια αλλαγή στο εξωτερικό περιβάλλον. Είναι ενήμερο — και αυτή η συνείδηση είναι που το διαφοροποιεί από πιο σοβαρές ψυχικές παραβάσεις, όπως οι ψυχωσικές — ότι ο κόσμος και ο εαυτός του παραμένουν πραγματικοί, αλλά δεν μπορεί να το αισθανθεί έτσι.
Αντιμετώπιση
Η προσέγγιση για τη διαταραχή αποπροσωποποίησης/αποπραγματοποίησης είναι πολυδιάστατη, περιλαμβάνει διαφορετικές πτυχές και είναι εξατομικευμένη. Συνήθως, περιλαμβάνει τρεις βασικούς τομείς:
- Ψυχοθεραπεία: τεχνικές γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας (CBT) για την αλλαγή αρνητικών σκέψεων, ασκήσεις mindfulness για σύνδεση με το σώμα και το παρόν, καθώς και θεραπείες για τα τραύματα / EMDR, όπου η διαταραχή σχετίζεται με τραυματικές στιγμές.
- Φαρμακευτική υποστήριξη: που περιλαμβάνει αντικαταθλιπτικά για άλλες συνυπάρχουσες διαταραχές, όπως άγχος ή κατάθλιψη, με σκοπό τη μείωση των επιπέδων στρες και δυσφορίας.
- Τεχνικές αυτοβοήθειας – Συμπληρωματικά μέτρα: σωματική άσκηση, τεχνικές εδάφους, καλής ποιότητας ύπνος, υγιεινή διατροφή και υποστήριξη από οικογένεια και κοινωνικό περιβάλλον, που συμβάλλουν στην επανασύνδεση με τον εαυτό και το περιβάλλον.
Συνοψίζοντας, πρόκειται για δύο φαινομενικές καταστάσεις που αντικατοπτρίζουν την προσπάθεια του μηχανισμού του εγκεφάλου να μας προστατεύσει από έντονο άγχος ή τραυματικές αναμνήσεις. Αν και οι εμπειρίες αυτές μπορεί να φαίνονται τρομακτικές και απομονωτικές, το άτομο διατηρεί την επίγνωση της πραγματικότητας. Μέσω ψυχοθεραπείας, κατάλληλης φαρμακευτικής υποστήριξης και πρακτικών αυτοβοήθειας, είναι εφικτό να μειωθεί η discomfort, να ανακτηθεί η αίσθηση σύνδεσης με τον εαυτό και να επανέλθει η φυσιολογική αίσθηση παρουσίας στην καθημερινότητα. Τότε, η αίσθηση του εαυτού επανέρχεται πιο ισχυρή και συνειδητή από ποτέ.
Δείτε επίσης:
Διαζύγιο: Η αλήθεια πίσω από το «μένω για τα παιδιά» – Μία μύθος που πληγώνει
