Μήπως συχνά ανακαλύπτεις ότι στέκεσαι μπροστά από το ψυγείο χωρίς να νιώθεις πραγματική πείνα, αλλά ψάχνεις κάτι για να νιώσεις καλύτερα; Τρώγοντας για να χαλαρώσεις; Καταναλώνοντας μεγάλη ποσότητα γλυκών ή τροφών πλούσιων σε θερμίδες και έπειτα νιώθεις ενοχές ή ντροπή μετά την υπερβολή; Αν ναι, ίσως να βιώνεις επεισόδια συναισθηματικής υπερφαγίας.
Τι ακριβώς είναι η Συναισθηματική Υπερφαγία;
Η Συναισθηματική Υπερφαγία αφορά την κατανάλωση φαγητού ως μέσο αντιμετώπισης των συναισθημάτων. Αντί να βιώσει ή να εκφράσει ένα συναίσθημα, το άτομο επιλέγει να το καταπνίξει με την κατανάλωση τροφής — συχνά πλούσιας σε ζάχαρη, αλάτι ή λιπαρά.
Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή το άτομο ενδέχεται να μην έχει μάθει να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματά του ή γιατί η ζωή του δεν του προσφέρει χρόνο για να συνδεθεί με τον εαυτό του, ενώ το φαγητό είναι εύκολα προσβάσιμο και λειτουργεί ως «κοινωνικά αποδεκτός τρόπος διαφυγής».
Η Συναισθηματική Υπερφαγία είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο, που οδηγεί τους ανθρώπους να τρώνε όχι από πείνα, αλλά λόγω άγχους, θυμού, θλίψης, μοναξιάς, ανίας ή ακόμα και υπερβολικής χαράς.
Πιο συγκεκριμένα, το άγχος και οι πιέσεις της καθημερινότητας μπορεί να προκαλέσουν την ανάγκη ανακούφισης μέσω του φαγητού. Ένα άτομο που βιώνει θλίψη ή μοναξιά μπορεί να στραφεί στο φαγητό για να γεμίσει τα συναισθηματικά του κενά. Επίσης, κάποιοι που νιώθουν πλήξη ή ανία και δεν έχουν τίποτα να κάνουν, μπορεί να βρίσκουν απασχόληση στο φαγητό. Ακόμα και τα συναισθήματα θυμού ή απογοήτευσης μπορεί να πυροδοτήσουν υπερφαγία, ενώ η ευτυχία ή οι γιορτές μπορεί να προκαλέσουν υπερκατανάλωση.
Επομένως, η φράση «Τρώμε ό,τι νιώθουμε» υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιούν το φαγητό είτε για να καλύψουν δύσκολα συναισθήματα, είτε για παρηγοριά λόγω απουσίας στήριξης, ή ακόμα και ως μέσο ελέγχου όταν νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο γύρω τους.
Έτσι, το φαγητό μετατρέπεται σε καταφύγιο. Μια στιγμιαία παρηγοριά. Μια πρόσκαιρη ανακούφιση, καθώς ο εγκέφαλος απελευθερώνει τις λεγόμενες «ορμόνες επιβράβευσης και ευφορίας» (όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη), δημιουργώντας μια αίσθηση προσωρινής ηρεμίας. Ωστόσο, αυτό δεν λύνει το πρόβλημα, απλώς το καλύπτει προσωρινά και τελικά ενισχύει τον φαύλο κύκλο της Συναισθηματικής Υπερφαγίας: φαγητό → προσωρινή ανακούφιση → ενοχές → νέα επεισόδια υπερφαγίας.
Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ συναισθηματικής και φυσικής πείνας;
Η συναισθηματική πείνα εμφανίζεται ξαφνικά και απαιτεί άμεση ικανοποίηση, συνήθως συνδέεται με συγκεκριμένες τροφές, όπως γλυκά και junk food, και οδηγεί το άτομο να καταναλώνει πολύ περισσότερη τροφή από ό,τι χρειάζεται, προκαλώντας ενοχές ή απογοήτευση.
Αντίθετα, η φυσική πείνα προχωρά σταδιακά, δεν απαιτεί αποκλειστικά τροφές υψηλής θερμιδικής αξίας, και το άτομο σταματά την κατανάλωση όταν νιώσει κορεσμό, χωρίς αρνητικά συναισθήματα μετά την κατανάλωση.
Διάγνωση και Αντιμετώπιση
Η διάγνωση της συναισθηματικής υπερφαγίας και των αιτίων της πρέπει να γίνεται από ειδικούς ψυχικής υγείας.
Σύμφωνα με το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5η έκδοση), η υπερφαγική διαταραχή (Binge Eating Disorder – BED) αναγνωρίζεται ως μια ξεχωριστή διαταραχή πρόσληψης τροφής που ορίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας, με την υπερφαγία να συμβαίνει τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα για 3 μήνες, χωρίς αντισταθμιστικές συμπεριφορές (όπως πρόκληση εμετού ή χρήση καθαρτικών), και χωρίς να εμφανίζεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια νευρικής ανορεξίας ή βουλιμίας.
Για ορθότερη πρόγνωση των ασθενών, είναι σημαντικό οι παθολόγοι και οι ενδοκρινολόγοι-διαβητολόγοι να γνωρίζουν τα θέματα των διατροφικών διαταραχών, ώστε να αναγνωρίζουν αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες των ασθενών και να παραπέμπουν άμεσα τον ασθενή σε ψυχικό υγείας για καλύτερη και ταχύτερη αντιμετώπιση.
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, είναι σημαντικό το άτομο να κατανοήσει ότι το πρόβλημα δεν είναι το ίδιο το φαγητό, αλλά ο τρόπος που το χρησιμοποιεί για να καλύψει τα συναισθηματικά του κενά. Είναι δηλαδή ουσιώδες να αναγνωρίσει ότι η Συναισθηματική Υπερφαγία, αν και μπορεί να προσφέρει στιγμιαία ανακούφιση, δεν θεραπεύει την ουσία του προβλήματος, συχνά προκαλεί ενοχές και ντροπή, εγκλωβίζοντας το άτομο σε έναν κύκλο που μπορεί τελικά να επιφέρει αύξηση του βάρους, διατροφικές διαταραχές και μείωση της αυτοεκτίμησης.
Η ψυχοθεραπεία, και κυρίως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στη διαχείριση της Συναισθηματικής Υπερφαγίας.
Ο ειδικός, μέσω συγκεκριμένων τεχνικών, όπως η ανάπτυξη αυτοπαρατήρησης, η καταγραφή ημερολογίου διατροφής και συναισθημάτων πριν και μετά το φαγητό, η αναζήτηση εναλλακτικών μηχανισμών αντιμετώπισης, όπως διαφραγματική αναπνοή, περπάτημα, άσκηση, χόμπι, συνομιλία με αγαπημένα πρόσωπα κ.ά., η δημιουργία συνήθειας, ο επαρκής ύπνος, η μείωση της διαθέσιμης ανθυγιεινής τροφής στο σπίτι, η διαχείριση του άγχους και των αρνητικών σκέψεων, καθώς και η εκμάθηση στρατηγικών υποτροπής, μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί τα συναισθήματά του, να εντοπίσει τα βαθύτερα ψυχολογικά αίτια της υπερκατανάλωσης και να αναπτύξει υγιείς στρατηγικές για μια πιο ισορροπημένη σχέση με το φαγητό.
Δείτε επίσης:
