«Η ημέρα -ηλιόλουστη, ζεστή και τρυφερή- ήταν ευχάριστη και καλοδεχούμενη από τον Απρίλη. Το φρεσκοφυτεμένο πράσινο, μαζί με τα φύλλα που δεν είχαν γίνει μωβ από τη σκόνη, ήδη άρχιζε να επισκιάζει το λευκό των λουλουδιών, μερικά από τα οποία είχαν ήδη μαραθεί (κερασιές, βερίκοκα), ενώ άλλα ήταν στο απόγειό τους (μηλιές, αχλαδιές, δαμασκηνιές). Στο απόγευμα, ενώ η γυναίκα μου, η Αλεξάνδρα, ετοίμαζε το δείπνο, αποφάσισα να βγω με τον οχτάχρονο γιο μας, τον Γιουρίκα, για να αναπνεύσουμε λίγο καθαρό αέρα. Στην αυλή της πολυκατοικίας μας, με τις έξι εισόδους, συνάντησα ξαφνικά τον φίλο μου, τον Τόλικ, που διέμενε στον επάνω όροφο. “Άκουσες για το Τσερνομπίλ;”, με ρώτησε αμέσως, αντί για ένα απλό “γεια”. “Όχι…”, απάντησα με μια αν indifferent ύφανση του προσώπου μου. “Τι έγινε;”. “Είχαμε ένα ατύχημα χτες στον πυρηνικό σταθμό…”. Οι καταστροφές και τα ατυχήματα δεν προκαλούν πια έκπληξη στην εποχή μας, γεμάτη τεχνολογία. Συμβαίνουν τακτικά, σε εργοστάσια, ορυχεία, σιδηροδρόμους, δρόμους, θάλασσες, αεροπλάνα, παντού! Κάτι συνέβη σε έναν πυρηνικό σταθμό; Δεν έχει σημασία, θα το ξεπεράσουν. Έτσι σκέφτηκα και το ξέχασα. Η μέρα συνέχισε κανονικά, γεμάτη από τις ομορφιές της άνοιξης — 27 Απριλίου 1986».
Η 26η Απριλίου 1986 είναι μια ημερομηνία που έχει καταγραφεί στη μνήμη του κόσμου. Για αυτούς που το βίωσαν, σηματοδότησε την αρχή μιας εποχής φόβου και ανατροπής. Ο Ιβάν Αβράμοφ, δημοσιογράφος και συγγραφέας ελληνικής καταγωγής, όπως και πολλοί άλλοι συμπατριώτες του στην τότε Σοβιετική Ένωση, γνώριζε ελάχιστα για την καταστροφή που συμβαίνει στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ, λίγες ώρες μετά. Αυτό που αρχικά παρουσιαζόταν ως απλό ατύχημα σε έναν από τους αντιδραστήρες, εξελίχθηκε σε μία από τις πιο σοβαρές πυρηνικές καταστροφές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σε συνομιλία του με το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο Ιβάν Αβράμοφ «ξεδιπλώνει» τη λεπτομέρεια εκείνων των ημερών, σε μια ρέουσα αφήγηση:
«Στο αρχικό στάδιο, οι ανακοινώσεις για το Τσερνομπίλ γίνονταν πιο φειδωλές, καθώς η Μόσχα, ως κύρια πηγή ενημέρωσης, προσπαθούσε να διατηρήσει μια αισιόδοξη κατάσταση και να ηρεμήσει την κοινή γνώμη. Η Ουκρανία και οι άλλες σοβιετικές δημοκρατίες ετοίμαζαν τις Πρωτομαγιάτικες γιορτές. Ως δημοσιογράφος, είχα λάβει πρόσκληση για την επίσημη παρέλαση στην Κρεσχατίκ. Η Πρωτομαγιά του 1986 ήταν σαν τις άλλες — οι ηγέτες του κόμματος και της κυβέρνησης χαιρετούσαν τις πορείες των εργατών με τα πορτρέτα τους και τα συνθήματα να κυματίζουν από τα πανό τους. Στο τέλος της παρέλασης, επιλέξαμε να ξεκουραστούμε στο ειδυλλιακό Γκολοσιέβο, όπου νοίκιασα μια βάρκα και κάναμε όμορφες βόλτες στη λίμνη. Ωστόσο, κανείς δεν μας ενημέρωσε -όπως και σε εκατοντάδες χιλιάδες άλλους κατοίκους του Κιέβου- ότι εκείνες τις ημέρες θα ήταν προτιμότερο να μείνουμε στα σπίτια μας και η άνεση να μην κυκλοφορούμε ανήσυχοι, όταν η ραδιενέργεια σιγά-σιγά διαδινόταν γύρω μας».
«Έριξα το γάλα στον νιπτήρα»
Η 2α Μαΐου του 1986 φαινόταν μια συνηθισμένη ημέρα, με την πόλη να διατηρεί την ηρεμία της καθημερινότητας. Η άνοιξη είχε φτάσει στο Κίεβο (σ.σ. περίπου 90 χλμ από το Τσερνομπίλ) με την κλασική της ομορφιά. Ο Αβράμοφ, όπως κάθε μέρα, βγήκε το πρωί για να προμηθευτεί φρέσκο γάλα από το περίπτερο, ανίκανος να αντιληφθεί την καταιγίδα που ήδη είχε ξεκινήσει στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ. Πριν προλάβει να το απολαύσει, πληροφορίες άρχισαν να διαρρέουν μεταξύ των ανθρώπων, όχι μέσω επίσημων πηγών, αλλά κατ’ ιδίαν. Το γάλα που είχε αγοράσει μπορεί να ήταν μολυσμένο και έπρεπε να το πετάξει αμέσως. Το ίδιο βράδυ, επιστρέφοντας σπίτι, η πραγματικότητα του τι έχει συμβεί ήρθε στο προσκήνιο καθώς η τηλεόραση μετέφερε μικρές ειδήσεις για το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό. Παρόλο που η αρχική ενημέρωση ήταν ήπια, η αλήθεια αποκάλυψε σιγά-σιγά την τρομακτική της έκταση. Η ραδιενέργεια εξαπλώνονταν παντού. Η πόλη του Κιέβου δεν ήταν προετοιμασμένη για να αντιμετωπίσει μια τέτοια καταστροφή.
«Αν θυμάμαι καλά, εκείνες τις ημέρες είχαμε τέσσερις συνεχόμενες μέρες αργίας: 1 και 2 Μαΐου — Πέμπτη και Παρασκευή, και ακολούθως Σάββατο και Κυριακή. Έτσι, το πρωί της 2ας Μαΐου κατευθύνθηκα στο περίπτερο για να προμηθευτώ φρέσκο γάλα και την επόμενη μέρα ενημερώθηκα -όχι από τη τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, αλλά από φήμες που κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα- ότι δεν έπρεπε να το πιούμε, καθώς υπήρχε πιθανότητα να έχει μολυνθεί από ραδιενουκλίδια, με το καίσιο και το στρόντιο να είναι τα πιο τρομακτικά. Έτσι και εγώ έριξα το γάλα, τρία ή τέσσερα λίτρα, στον νιπτήρα της κουζίνας», περιγράφει ο Αβράμοφ.
«Τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί»
Όταν στις 5 Μαΐου επέστρεψε στη δουλειά του, τα νέα ήταν αποθαρρυντικά: η πυρηνική καταστροφή αποδείχθηκε πιο σοβαρή από ότι είχε αρχικά φανεί, και η πόλη της Πρίπιατ, κοντά στο Τσερνομπίλ, εκκενώθηκε ολοκληρωτικά. Ολόκληρος ο πληθυσμός του Κιέβου έβγαινε για να σώσει τα παιδιά του από τη ραδιενέργεια, οι συγκοινωνίες είχαν διαλυθεί και τα εισιτήρια για όλα τα μέσα μεταφοράς είχαν ξεπουληθεί. Η πόλη και η χώρα αντιμετώπιζαν μια αόρατη, σφοδρή απειλή. «Όταν πήγα στη δουλειά, στις 5 Μαΐου, και μίλησα με τους συναδέλφους μου, κατάλαβα ότι η κατάσταση ήταν πολύ πιο σοβαρή από ότι φαινόταν, ότι το ατύχημα στον αντιδραστήρα Νο 4 του Τσερνομπίλ ήταν πραγματικά σοβαρό, ότι ο πληθυσμός στη Πρίπιατ (45.000 κάτοικοι) αναγκαζόταν να εκκενωθεί, και ότι όλος ο πληθυσμός του Κιέβου είχε ήδη ξεκινήσει να μεταφέρει τα παιδιά του, προσπαθώντας να τα προφυλάξει από την ραδιενέργεια. Κάποιοι από τους συναδέλφους μου, που είχαν επαφές σε υψηλές θέσεις, είχαν ήδη τα καταφέρει. Τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί — δεν υπήρχε κανένα διαθέσιμο για τρένα, τραμ, λεωφορεία, ούτε αεροπλάνα».
Οι πρώτες ημέρες αναταραχής δημιούργησαν το αίσθημα του επείγοντος. Ο Ιβάν Αβράμοφ, μαζί με τον γιο του, αποχώρησε νότια, στο Ουρζούφ, στο χωριό των γονιών του, ελπίζοντας να προστατεύσει την οικογένειά του από την ραδιενέργεια. Εκεί, οι κάτοικοι ανησυχούσαν και συζητούσαν τις πρόσφατες εξελίξεις χωρίς ωστόσο να κατανοούν την πραγματική έκταση της κατάστασης.
«Η 5η Μαΐου ήταν για μένα η Ημέρα του Σοβιετικού Τύπου, και θυμάμαι τη μοναδική μου ελπίδα. Επισκέφτηκα το ταμείο της Ένωσης Δημοσιογράφων Ουκρανίας και αγόρασα τα τελευταία δύο εισιτήρια για την επόμενη ημέρα, για την πτήση Κίεβο – Ζντάνοφ (τότε Μαριούπολη), φεύγοντας προς το νότο, στην ακτή της Αζοφικής Θάλασσας, στο χωριό μου, το Ουρζούφ, που ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από Έλληνες μετανάστες από την Κριμαία – εκεί όπου ζούσαν ο πατέρας και η μητέρα μου. Στο χωριό έπρεπε να απαντήσω σε πολλές ερωτήσεις από τους συγχωριανούς, χωρίς να προκαλέσω πανικό φυσικά, και στους πιο εμπιστευτικούς τους έλεγα ότι, σύμφωνα με φήμες, στις εγκυμονούσες γυναίκες κοντά στο πυρηνικό κέντρο της καταστροφής συνιστούσαν να κάνουν έκτρωση, διότι κανείς δεν ήξερε πώς θα γεννιόταν το παιδί τους, και ότι στο Κίεβο καθαρίζουν τα πάντα, ό,τι μπορούν, και ότι στα φαρμακεία είχε εξαφανιστεί το ιώδιο, κυρίως το ιωδιούχο κάλιο για την προστασία του θυρεοειδή αδένα — εξαιτίας του ραδιενεργού ιωδίου που είχε εκπομπές από το ατύχημα …».
Μερικές μέρες αργότερα, επιστρέφοντας στο Κίεβο, ο Αβράμοφ συνειδητοποίησε ότι η κατάσταση επιδεινωνόταν διαρκώς. Ολόκληρη η πόλη ζούσε σε αναστάτωση, και η κυβέρνηση προσπαθούσε να καθησυχάσει την κοινή γνώμη χωρίς να αποκαλύπτει την αλήθεια. Οι εκκαθαριστές, ήρωες και θύματα ταυτόχρονα, εργάζονταν ακατάπαυστα στον σταθμό, ενώ ελικόπτερα πετούσαν συνέχεια άνωθεν της πόλης, μεταφέροντας σακούλες άμμου για να περιορίσουν τη ραδιενέργεια.
«Αφήνοντας τον γιο μου στους παππούδες, επιστρέφοντας στο Κίεβο, ανακάλυψα ότι οι προοπτικές δεν ήταν αισιόδοξες, ότι οι ήρωες που πάσχιζαν να ελέγξουν την κατάσταση στην πυρηνική μονάδα συνέχιζαν την προσπάθειά τους και άκουγα τα ελικόπτερα που περνούσαν πάνω από τα σπίτια του Κιέβου, κατευθυνόμενα προς το Τσερνομπίλ, φορτωμένα με σάκους με άμμο. Πολλοί από τους συμπολίτες μου πίστευαν ότι το κόκκινο κρασί ήταν το αντίδοτο για το καίσιο και το στρόντιο, και ότι μόλις γύριζαν σπίτι, πρέπει να πλένονται αμέσως, να τινάζουν και να πλένουν τα ρούχα που φορούσαν και να κάνουν πολλά ακόμα. Μάλιστα, θυμάμαι ότι υπήρχε μία περίεργη αίσθηση στη λαιμό μου εκείνες τις μέρες — η ραδιενέργεια ήταν γύρω παντού. Να αναφέρω απλώς ότι ήδη από τις 30 Απριλίου, κοντά στον κατεστραμμένο αντιδραστήρα, απελευθερωνόταν καίσιο-137 σε απίστευτες ποσότητες, χιλιάδες φορές πάνω από την κανονική».
Με την επιστροφή του στο Κίεβο, ο Ιβάν συνειδητοποίησε ότι το κακό είχε ήδη πλήξει όλη την Ουκρανία, με εκατοντάδες χιλιάδες εκκαθαριστές να προσπαθούν να περιορίσουν τις συνέπειες. Θυμήθηκε τον φίλο του, Έντικ Σμιρνόφ, ο οποίος αποδήμησε λίγα χρόνια αργότερα από καρκίνο — ένας από τους ήρωες που δεν θα ξεχαστούν ποτέ.
«Οι άνθρωποι… Οι άνθρωποι έσωσαν όχι μόνο την πατρίδα τους αλλά και όλη την Ευρώπη, στις βόρειες κατευθύνσεις της οποίας μεταφέρονταν ραδιενεργά σύννεφα, και ίσως και όλο τον κόσμο. Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι εκκαθαριστές της καταστροφής του Τσερνομπίλ αριθμούσαν 526.250 άτομα, και ότι, μέσα στις πρώτες ώρες μετά την καταστροφή, αυτοί που ειχαν θυσιαστεί και προσπάθησαν να μπλέκονται στην πυρηνική εστία της καταστροφής, έμειναν για πάντα στη μνήμη μας, στη μνήμη όλης της ανθρωπότητας. Θυμάμαι τον γείτονά μου από το Ουρζούφ — τον Έντικ Σμιρνόφ, το σπίτι του βρισκόταν απέναντι από το δικό μας. Η μητέρα του ήταν Ελληνίδα και ο πατέρας του Ρώσος. Ήταν 6-7 χρόνια μικρότερός μου και όταν ήμασταν παιδιά, τον είχα σώσει από πνιγμό στον ποταμό. Ο Έντικ ήταν εκκαθαριστής στο Τσερνομπίλ και λίγα χρόνια αργότερα, νέος, λίγο πάνω από τα σαράντα, πέθανε από καρκίνο. Είμαι σίγουρος ότι το όνομά του, όπως και τα ονόματα δεκάδων χιλιάδων άλλων ηρώων – εκκαθαριστών, καταχωρήθηκαν στον μαρτυρικό κατάλογο του Τσερνομπίλ, από τον οποίο δεν κατάφερα να τον σώσω…».
Η ιστορία του Αβράμοφ (σ.σ. βασικός αφηγητής στο ντοκιμαντέρ του Θωμά Σίδερη «Η επιστροφή του Ιβάν» που συμμετέχει στους Ανοιχτούς Ορίζοντες του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης) είναι μια αληθινή αναφορά στις συνέπειες των πράξεών μας και μια υπενθύμιση ότι, ακόμα και σε περιόδους αβεβαιότητας και φόβου, η αλληλεγγύη, η προσωπική ευθύνη και η επιμονή στον αγώνα για επιβίωση παραμένουν τα πιο σημαντικά όπλα μας.
Πηγή φωτογραφιών: Ιβάν Αβράμοφ
Διαβάστε επίσης:
Πάπας Φραγκίσκος: Υπό δρακόντεια μέτρα ασφαλείας η κηδεία του «ποιμένα» της Καθολικής Εκκλησίας (LIVE)
Κωνσταντινούπολη: Τέσσερις μετασεισμοί έως 4,3 Ρίχτερ μέσα σε μία ώρα
Αυτοκτόνησε η 41χρονη Βιρτζίνια Τζουφρέ – Είχε κατηγορήσει τον πρίγκιπα Άντριου για σεξουαλική κακοποίηση
