Το Σύνδρομο του απατεώνα, γνωστό και ως Imposter Syndrome, αναφέρεται σε μια κατάσταση όπου ένα άτομο, παρά τις πραγματικές του δεξιότητες και επιτυχίες, πιστεύει ότι δεν αξίζει τα όσα έχει καταφέρει και φοβάται ότι θα αποκαλυφθεί κάποια στιγμή ως «ανίκανο».
- Συντάσσει η Κέλλυ Χολέβα (MSc), Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Αυτό το ψυχολογικό φαινόμενο δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως ψυχιατρική διάγνωση. Πάντως, είναι αρκετά διαδεδομένο και επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους διεθνώς, καθώς οι αμφιβολίες για τις ικανότητές τους, τους οδηγούν να αποδίδουν τις επιτυχίες τους στην τύχη ή σε εξωτερικοί λόγους.
Όλο αυτό προκαλεί διαρκή αγωνία μήπως αποκαλυφθεί η υποτιθέμενη «ανικανότητά» τους, γεγονός που μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη δουλειά όσο και στην προσωπική ζωή τους.
Η εκδήλωση των συμπτωμάτων κυμαίνεται από ήπια έως σοβαρή και συνήθως περιλαμβάνει:
- την πεποίθηση ότι οι επιτυχίες απορρέουν από την τύχη ή από άλλους παράγοντες,
- την δυσκολία αποδοχής επαίνων,
- την τάση να επισημαίνει υπερβολική προετοιμασία ή εργασία για να “αποδείξει” την αξία του,
- τον φόβο αποτυχίας ή
- την αποφυγή νέων προκλήσεων.
Οι 5 βασικοί τύποι του Συνδρόμου
1. Ο τελειομανής
Ο τελειομανής θέτει εξαιρετικά υψηλές, συχνά αδύνατες, προσδοκίες για τον εαυτό του. Αν το αποτέλεσμα δεν πλησιάσει το 100%, το θεωρεί αποτυχία. Οποιαδήποτε μικρή αστοχία προκαλεί αυστηρή αυτοκριτική και αμφιβολία για τις ικανότητές του. Εστιάζει αποκλειστικά σε ό,τι δεν πήγε καλά, παραβλέποντας τις προσπάθειές του, κάτι που διαιωνίζει τον κύκλο του άγχους και του αισθήματος ανεπάρκειας.
2. Ο εργασιομανής
Αυτός ο τύπος συσχετίζει τη δική του αξία αποκλειστικά με την παραγωγικότητα. Πιστεύει ότι πρέπει να εργάζεται συνεχώς περισσότερο από τους άλλους ώστε να μην «εκτεθεί» η υποτιθέμενη ανεπάρκειά του. Η υπερβολική εργασία λειτουργεί ως μέσο προστασίας από τον φόβο αποδοχής, αλλά μακροχρόνια οδηγεί σε εξάντληση και burnout, αφότου ζει σε διαρκή υπερδιέγερση.
3. Ο «εκ φύσεως» ικανός
Βασίζεται στην αντίληψη ότι «αν δεν μπορώ να το κάνω αμέσως, τότε δεν είμαι αρκετά καλός». Άτομα που έχουν μεγαλώσει με την πεποίθηση ότι πρέπει να είναι «φυσικοί ταλαντούχοι» συχνά αναπτύσσουν αυτό το μοτίβο. Όταν αντιμετωπίζουν προκλήσεις ή χρειάζονται χρόνο για να μάθουν κάτι νέο, νιώθουν ότι αποτυχαίνουν. Αντιλαμβάνονται τη διαδικασία της μάθησης ως ένδειξη αδυναμίας αντί για μέρος της ανάπτυξης.
4. Ο ειδικός
Γι’ αυτόν τον τύπο, η αξία του προσδιορίζεται βάσει των γνώσεων και των δεξιοτήτων του. Παρά την εμπειρία του, συχνά νιώθει ότι δεν γνωρίζει αρκετά και αναζητά διαρκώς νέα προσόντα, σεμινάρια ή πιστοποιήσεις. Νέες ευθύνες ή πρωτοβουλίες τον αγχώνουν, καθώς έχει την πεποίθηση ότι η τυχόν άγνοια του θα εκθέσει την υποτιθέμενη ανεπάρκειά του· έτσι επιλέγει να αποφεύγει προκλήσεις ή αναβάλλει την ανάληψη πρωτοβουλιών.
5. Ο σούπερ-άνθρωπος
Ο σούπερ-άνθρωπος νομίζει ότι πρέπει να διαπρέπει σε όλους τους τομείς: εργασία, οικογένεια, κοινωνική ζωή και προσωπική ανάπτυξη. Η συνεχής πίεση για να ανταγωνίζεται σε διάφορους ρόλους με την ίδια επιτυχία τον οδηγεί σε εξάντληση και ενδογενή αμφισβήτηση. Το άγχος του είναι διαρκές, επειδή θεωρεί ότι οποιαδήποτε «αδυναμία» θα δείξει ότι δεν είναι τόσο ικανός όσο πιστεύουν οι άλλοι.
Αιτίες της κατάστασης
Το Imposter Syndrome συχνά έχει τις ρίζες του σε οικογενειακές συνθήκες που περιλαμβάνουν αυστηρούς ή υπερβολικά απαιτητικούς γονείς, σε περιβάλλοντα όπου η αξία συνδέεται με την απόδοση και σε πρώιμες συγκρίσεις με αδέλφια ή συμμαθητές.
Επίσης ενισχύεται από ανταγωνιστικές επαγγελματικές συνθήκες, κοινωνικές προσδοκίες για τελειότητα και χαμηλή αυτοεκτίμηση, γεγονός που οδηγεί το άτομο να υποτιμά τις δυνατότητές του και να υπερτονίζει τα λάθη του.
Ποιες οι συνέπειες στη ζωή του ατόμου;
Η ανεπαρκής εκτίμηση των ικανοτήτων μπορεί να προκαλέσει αυξημένο άγχος, πίεση και έντονη επιθυμία για τελειότητα, συνήθως με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική εξουθένωση. Τα άτομα που βιώνουν το Imposter Syndrome τείνουν να σνομπάρουν νέες ευκαιρίες ή προκλήσεις, φοβούμενα ότι δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν. Συχνά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τις επιτυχίες τους και να πεισθούν ότι τις αξίζουν πραγματικά.
Εάν αυτή η κατάσταση δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να λειτουργήσει περιοριστικά, εμποδίζοντας τόσο την προσωπική εξέλιξη όσο και την επαγγελματική πρόοδο.
Διαχείριση και στρατηγικές παρέμβασης
Η διαδικασία αντιμετώπισης του Imposter Syndrome αρχίζει με την αναγνώριση των σκέψεων που το προάγουν. Η κατανόηση ότι τα συναισθήματα αδυναμίας δεν αντανακλούν την αλήθεια είναι το πρώτο βήμα. Η εξάσκηση στην αποδοχή θετικών σχολίων και η καταγραφή πραγματικών επιτυχιών επιτρέπουν στο άτομο να δει καθαρά τα στοιχεία που αποδεικνύουν τις ικανότητές του.
Η σταδιακή εμπλοκή σε νέες προκλήσεις βοηθά στη μείωση του φόβου αποτυχίας, ενώ η προώθηση ρεαλιστικών προσδοκιών ελαττώνει την τάση για τελειοθηρία. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να προσφέρει ουσιαστική στήριξη μέσα από την αναγνώριση των μη λειτουργικών μοτίβων σκέψης που σχετίζονται με την ανάγκη για υπεραπόδοση και τον φόβο έκθεσης. Με τη σωστή υποστήριξη, το εν λόγω σύνδρομο μπορεί να μειωθεί σημαντικά, επιτρέποντας στο άτομο να αναγνωρίσει την προσωπική του αξία.
Δείτε επίσης:
