Η 3η Δεκεμβρίου είναι μια ημέρα με σημαντική συμβολική αξία και βαθύ νόημα, καθώς γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Αναπηρίας, που μας υπενθυμίζει την αναγκαιότητα για ισότητα, προσβασιμότητα και ολοκληρωμένη κοινωνική ενσωμάτωση για όλους.
Δεν είναι απλώς μια μέρα ευαισθητοποίησης∙ πρόκειται για ένα διεθνές κάλεσμα προς αλλαγή.
Ε.Σ.Α.μεΑ: «Το 2025 θα είναι χειρότερο από το 2024»
Στην Ελλάδα, ωστόσο, προκαλεί ανησυχία η δήλωση που εξέδωσε χθες Τρίτη η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ) σχετικά με αυτήν την ημέρα.
«Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι ότι το 2025 θα είναι χειρότερο για τα άτομα με αναπηρία σε σύγκριση με το 2024».
Συνεχίζει αναφέροντας:
«Χωρίς υπερβολές αλλά με την παρουσίαση πραγματικών στοιχείων, επανειλημμένα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι είναι επιτακτική ανάγκη η ανάπτυξη συνδυαστικών μέτρων για τη συνολική στήριξη των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και των οικογενειών τους, μέσα από ένα μακροχρόνιο πλαίσιο οικονομικών μέτρων.»
Αναπηρία: Ο Δεκάλογος του Αποκλεισμού
Η Ομοσπονδία συνεχίζει αναφέροντας τον Δεκάλογο του αποκλεισμού για τα άτομα με αναπηρία.
«1. Φτώχεια – αύξηση ατόμων με αναπηρία σε κίνδυνο
Κατά τη διάρκεια της τετραετίας 2021-2024 παρατηρείται συνεχής άνοδος του ποσοστού κινδύνου φτώχειας για τα άτομα με αναπηρία: από 28,3% το 2021 ανέβηκε στο 33% το 2024 και η κατάσταση συνεχίζει να επιδεινώνεται.
Τα πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι το ¼ των ατόμων με αναπηρία ζει σε νοικοκυριά με συνολικό μηνιαίο εισόδημα -χωρίς προνοιακές ενισχύσεις- που κυμαίνεται μέχρι 600 ευρώ. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα αντιμετωπίζει δυσκολίες στην κάλυψη των βασικών τους αναγκών. Παρά τις μικρές αυξήσεις στα αναπηρικά επιδόματα, που απολαμβάνουν λίγοι, αυτές δεν επαρκούν για να καλύψουν το κόστος ζωής, κυρίως σε καιρούς αυξημένης ακρίβειας.
Η χώρα υπήρξε για 10 χρόνια σε οικονομική κρίση, επηρεάστηκε από την πανδημία και σήμερα βιώνει σφοδρή κρίση πληθωρισμού, που όχι μόνο πλήττει: εξανεμίζει το μειωμένο εισόδημα των πιο φτωχών.
2. Αύξηση της ιδιωτικής δαπάνης για υγειονομική περίθαλψη – ανικανοποίητες ανάγκες υγείας
Μελέτες του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ. και της Eurostat δείχνουν ότι πολλά νοικοκυριά με άτομα με αναπηρία καταβάλλουν μεγάλες ιδιωτικές δαπάνες για τη φροντίδα τους – το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία που έχουν ανικανοποίητες υγειονομικές ανάγκες στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλό (ΠΟΥ). Αυτό υποδηλώνει ότι, ενώ οι ανάγκες αυξάνονται, η πρόσβαση και η χρηματοδότηση δεν εξελίσσονται επαρκώς για το 2025.
3. Εργασιακή ενσωμάτωσή: περιορισμένη πρόοδος, συνεχής αποκλεισμός
Παρά την ανακοίνωση προγραμμάτων επιδοτούμενης απασχόλησης (όπως θέσεις στους ΟΤΑ, ειδικά προγράμματα), τα συνολικά δεδομένα δείχνουν ότι ο εργασιακός αποκλεισμός παραμένει πρινστάσιμο ζήτημα – και αν η ανάκαμψη θέσεων δεν συμβαδίσει με την ανάγκη, το 2025 η εικόνα δεν θα έχει αλλάξει. Σημαντικό είναι το ότι το 82% των νέων 15-24 ετών και το 49,2% των ατόμων ηλικίας «25-34 ετών» δεν έχουν ποτέ εργαστεί.
4. Κοινωνική προστασία – ανεπαρκής κάλυψη και αβεβαιότητα προγραμμάτων
Η υπηρεσία «Προσωπικός Βοηθός» παραμένει πιλοτική και η μακροχρόνια χρηματοδότησή της καθώς και η καθολική εφαρμογή δεν είναι εξασφαλισμένη. Το αποτυχημένο μοντέλο αποϊδρυματοποίησης εξακολουθεί να υπάρχει και δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί μια Στρατηγική για την Συμπερίληψη και τη Διαβίωση στην Κοινότητα στην Ελλάδα. Πολλά από τα ΣΥΔ και ΚΔΑΠ ΑμεΑ λειτουργούν χωρίς σταθερή χρηματοδότηση ή έλεγχο. Εάν οι προτεινόμενες παρεμβάσεις (όπως η αποϊδρυματοποίηση ή η ενίσχυση κοινοτικών υπηρεσιών) καθυστερήσουν ή δεν πραγματοποιηθούν αποτελεσματικά, κινδυνεύει να ενταθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός των πιο περιθωριοποιημένων ομάδων.
5. Αύξηση ληξιπροθέσμων οφειλών
Η Ελλάδα κατέχει αρνητική πρωτοκαθεδρία στον δείκτη «ποσοστό ατόμων με αναπηρία που έχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές», με το υψηλότερο ποσοστό (44,5%), τέσσερις φορές μεγαλύτερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,2%).
6. Δυσβάστακτο κόστος στέγασης
Επιπλέον, το 33% των ατόμων με αναπηρία ζει σε νοικοκυριά που επιβαρύνονται υπερβολικά από το κόστος στέγασης, ποσοστό που είναι το υψηλότερο στην ΕΕ και σχεδόν τριπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Αυτοί οι δείκτες, σε συνδυασμό με την αύξηση των ληξιπροθέσμων οφειλών, επιδεινώνονται σε περιόδους γενικευμένης ακρίβειας (2024→2025).
7. Προσβασιμότητα δημόσιων/ιδιωτικών υποδομών – αργή πρόοδος
Παρόλο που έχουν γίνει ορισμένες πρωτοβουλίες, η πρόοδος στην υλοποίηση έργων προσβασιμότητας είναι αργή, με αποτέλεσμα το 2025 πολλοί χώροι παραμένουν μη προσβάσιμοι – μια κατάσταση που εντείνει τον αποκλεισμό. (Καταγρανό ως πρόβλημα σε όλες τις ετήσιες εκθέσεις της Ε.Σ.Α.μεΑ. από το 2017).
8. Ψυχολογική επιβάρυνση / κοινωνικός αποκλεισμός
Η συνδυασμένη πίεση από οικονομικά ζητήματα, περιορισμένη πρόσβαση στην υγειονομική φροντίδα και ελλιπείς ευκαιρίες απασχόλησης έχει ως αποτέλεσμα αυξημένο άγχος, φόβο και κοινωνική απομόνωση – αυτό αναγνωρίζεται από τις αναλύσεις της Ε.Σ.Α.μεΑ. ως κρίσιμη παράμετρος επιβάρυνσης για το 2025. Η οικονομική δυσχέρεια, η ανασφάλεια για παροχές και οι καθημερινές προκλήσεις (π.χ. πρόσβαση) πλήττουν την ψυχική υγεία, με τους πολίτες να κινδυνεύουν να παραμείνουν κοινωνικά απομονωμένοι ή αόρατοι. Στην ερώτηση του Τακτικού Βαρόμετρου «Πώς πιστεύετε ότι αντιμετωπίζονται τα άτομα με αναπηρία στην ελληνική κοινωνία;», μόλις το 8% των ατόμων με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις πιστεύει ότι η αναπηρία αντιμετωπίζεται ισότιμα στην ελληνική κοινωνία. Η επικρατέστερη απάντηση είναι ότι η αναπηρία συναντά «στερεότυπα και προκαταλήψεις» (56,1%), ενώ ακολουθεί η απάντηση «με οίκτο» (34%) και τέλος η «αμηχανία» (33,2%).
9. Μεγάλα κενά και ελλείψεις στην Εκπαίδευση
Η έναρξη της σχολικής χρονιάς το Σεπτέμβριο του 2025 έφερε στον προορισμό το ζήτημα των σημαντικών ελλείψεων σε εκπαιδευτικούς ΕΑΕ, Παράλληλης Στήριξης, Τμημάτων Ένταξης, καθώς και σε σχολικούς νοσηλευτές σε πολλές περιοχές της χώρας. Επικρατούν σοβαρές ελλείψεις και σε δρομολόγια σχολικών λεωφορείων. Αυτές οι ελλείψεις σαφώς δυσχεραίνουν την πρόσβαση και τη συμμετοχή των μαθητών/τριών με αναπηρία στην εκπαίδευση, προκαλώντας διακρίσεις λόγω καθυστέρησης στην έναρξη της φοίτησής τους σε σύγκριση με συνομηλίκους τους. Σύμφωνα με πληροφορίες που το Ε.Σ.Α.μεΑ. έχει από τις οργανώσεις -μέλη της, επανέρχονται σοβαροί προβληματισμοί σχετικά με την εκτέλεση των εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους μαθητές/τριες με αναπηρία ή/και ειδικές ανάγκες με αντίστοιχη προσαρμογή του διδακτικού υλικού.
10. Πολιτικές – στρατηγικές υποσχέσεις αλλά αργή και ελλιπής υλοποίηση
Στην Ελλάδα, έχει ξεκινήσει η Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2024-2030, που ήταν αίτημα του αναπηρικού κινήματος. Ωστόσο, πολλά από τα απαιτούμενα μέτρα χρειάζονται αποφασιστικότητα, χρόνο και χρηματοδότηση για να φέρουν αποτελέσματα. Άρα το 2025 παραμένει στάσιμο σε αυτόν τον τομέα και τα προβλήματα παραμένουν εντονότερα, χωρίς προτάσεις μέτρων να αποδίδουν.
Η αρχή της ημέρας
Η ημέρα αυτή καθιερώθηκε το 1992 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στο πλαίσιο ευρύτερων προσπαθειών για την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία.
ήταν συνέχεια του «Προγράμματος Δράσης για τα Άτομα με Αναπηρία», που είχε υιοθετηθεί δέκα χρόνια νωρίτερα, όταν η παγκόσμια κοινότητα άρχισε να μεταβάλλει τη φιλοσοφία της από φιλανθρωπία σε δικαιώματα.
Ο ΟΗΕ είχε στόχο να επισημαίνει ετησίως θέματα προσβασιμότητας, ίσων ευκαιριών και συμμετοχής στην εκπαίδευση, την εργασία και την κοινωνική ζωή. Έτσι, η ημέρα καθιερώθηκε ως σημείο αναφοράς για οργανισμούς, κυβερνήσεις και κοινωνίες παγκοσμίως.
Σήμερα, περισσότερο από το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει με κάποια μορφή αναπηρίας. Η αναγνώριση αυτού του αριθμού υπενθυμίζει ότι η αναπηρία δεν αφορά μια μειοψηφία, αλλά ένα σημαντικό τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Περί πραγματικής συμπερίληψης
Η ουσία αυτής της ημέρας δεν περιορίζεται σε εορτασμούς και δηλώσεις. Το κύριο ζήτημα είναι η εξάλειψη των εμποδίων που οδηγούν σε κοινωνικό αποκλεισμό: φυσικά ο hindrance, απουσία προσβασιμότητας στην υγειονομική περίθαλψη, περιορισμοί στην εκπαίδευση, διαθεσιμότητα εργασίας, στερεότυπα και προκαταλήψεις.
Η προσβασιμότητα ξεπερνά τις υποδομές, όπως ράμπες ή ανελκυστήρες. Αφορά έναν συνολικό σχεδιασμό: προσβάσιμα μέσα μεταφοράς, πληροφορίες σε κατάλληλες μορφές για όλους, ηλεκτρονικές υπηρεσίες χωρίς εμπόδια, ίσες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και ενεργή συμμετοχή στην κοινωνική ζωή.
Έτσι, η ημέρα αυτή είναι μια υπενθύμιση ότι η αναπηρία δεν βρίσκεται στο άτομο, αλλά στα εμπόδια που έχει επιβάλει η κοινωνία.
Η Ελλάδα: Προόδος, δράσεις και διαρκή εμπόδια
Στην Ελλάδα, η 3η Δεκεμβρίου είναι μια ευκαιρία να αναδειχθεί τόσο η πρόοδος όσο και τα επίμονα προβλήματα.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει βήματα, όπως:
- Ενσωμάτωση της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία στη νομοθεσία.
- Ενίσχυση της ειδικής αγωγής και προώθηση της ενταξιακής εκπαίδευσης.
- Θεσμοθέτηση ποσοστού προσλήψεων στο Δημόσιο για άτομα με αναπηρία.
- Αναγνώριση της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας και της γραφής Braille.
- Βελτιώσεις σε υποδομές, υπηρεσίες και συστήματα ψηφιακής επικοινωνίας.
Παρά τις προόδους αυτές, η καθημερινότητα συνεχίζει να αποδεικνύει ότι η προσβασιμότητα στην πράξη παραμένει μια μεγάλη πρόκληση.
Υγεία, εργασία και καθημερινές συνθήκες
Έρευνες από οργανώσεις και φορείς στην Ελλάδα δείχνουν ότι:
- Η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας είναι συχνά ανεπαρκής για πολλούς.
- Άτομα με χρόνιες παθήσεις συχνά αντιμετωπίζουν οικονομικές επιβαρύνσεις που τους αναγκάζουν να περιορίζουν τα βασικά τους έξοδα.
- Η πρόσβαση σε ευκαιρίες εργασίας παραμένει περιορισμένη, παρά την ύπαρξη σχετικών ρυθμίσεων.
- Οι υποδομές σε πόλεις, σχολεία και δημόσιους χώρους συχνά δεν καλύπτουν τις πραγματικές ανάγκες προσβασιμότητας.
Ως αποτέλεσμα, παρά τις θεσμικές βελτιώσεις, η καθημερινή εμπειρία πολλών ατόμων με αναπηρία συνεχίζει να δυσκολεύεται από δομικά εμπόδια.
Δείτε επίσης:
Σχολεία χωρίς μαθήματα την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου – Δράσεις για τα παιδιά ΑμεΑ
